Enneagram, tutarlı ve bütüncül bir kişilik modeli teorisidir. Ortaya çıkış ve kaynağı hakkında çeşitli varsayımlar öne sürülen, 3000 yıllık sözel aktarımla bugüne ulaştığı bilinen Enneagram, 20. yüzyılın başında George Ivanovich Gurdjieff tarafından öğrencilerine sözlü olarak aktarılmış, 20. yüzyılın ikinci yarısında İchazo ve Naranjo’nun katkılarıyla günümüzdeki şekli verilmiştir.

Enneagram teorisine göre, insanın üç potansiyeli vardır. Ancak insan bu potansiyellerinin hepsini kullanmaz. Merkezler kişinin mizacını oluşturmakta mizaç da kişiliği çok büyük oranda etkilemektedir. Kısaca enneagram, insanı doğuştan itibaren etkisi altına alan dokuz tür mizacı, mizacın kişilik üzerindeki etkisini ve bu etki sonucu gözlemlenen dokuz tip kişilik yapılarını açıklayan yaklaşım olarak değerlendirilebilir.

Dünyada büyük şirketlerin insan kaynaklarında kullandığı enneagram tanıma sistemi, insanın potansiyelini tanımada kullanılan en gelişmiş sistem olma iddiasındadır. Enneagram kişilik-mizaç sistemi insan kaynaklarında işe alım, departman tercihi, yönetici tercihi, liderlik eğitimi, koçluk gibi iş süreçlerinde kullanılmanın yanında, okullarda bireysel rehberlik, mesleki rehberlik, mesleki yönelim gibi alanlarda etkin kullanılmaktadır. İnsan ilişkilerindeki etkililiğinden dolayı ayrıca aile içi ilişkiler, çocuk yetiştirme gibi alanlarda da profesyonel olarak kullanılmaktadır. Enneagram ayrıca iletişim ve duygu yönetimi için grup ya da bireysel çalışmalarda en etkili sonuçları veren kişilik-mizaç sistemidir.

Enneagram, sadece kişiliği tanıma sisteminden ibaret değildir. Enneagram, anlamlı ve coşkulu bir hayat için çözümler sunan gelişmiş bir insani gelişim aracıdır. Enneagram kişilik tipleri statik değildir. Duygu durumumuza göre hareketlilik gösterir. Bu hareketler kanat etkisi, güven noktası ve stres noktası yönlerinde olur. Enneagram sembolünde oklar stres yönünü, okların tersi güven yönünü göstermektedir.

Stres Noktası: Strese giren kişi, stres noktasındaki kişiliğe gider ve gittiği kişilik tipinin zayıf yönlerini yansıtır.

Güven Noktası: Kendini güvende hisseden kişi, güven noktasındaki kişiliğe gider ve gittiği kişilik tipinin güçlü yönlerini yansıtır.

Kanat Etkisi: Enneagramda her bir kişilik tipi, sol ya da sağındaki kişilik tipinin bazı özelliklerini gösterebilir. Buna kanat etkisi denilir.

Enneagramda açıklanan insanın potansiyel merkezlerinin her biri, 3 kişilik tipi üretmektedir. Merkezler ve ürettikleri tipler şu şekildedir:

Duygu merkezi Kişilik Tipi 2 : Sitemkar yardımsever Kişilik Tipi 3 : Başarılı imajör Kişilik Tipi 4 : Özgün traji-romantik

Zihin merkezi Kişilik Tipi 5 : Ketum araştırmacı Kişilik Tipi 6 : Sadık sorgulayıcı Kişilik Tipi 7 : Ehli keyf maceraperest

İçgüdü merkezi Kişilik Tipi 8 : Meydan okuyan reis Kişilik Tipi 9 : Uzlaşmacı diplomat Kişilik Tipi 1 : Mükemmeliyetçi eleştirmen

Enneagram’da Yapısal Potansiyellerimiz

Kişiliğimizde yapısal olarak üç potansiyelimiz vardır. Bu üç potansiyel Enneagramda açıklanan üç merkez tarafından yönetilmektedir. Duygu merkezi duygusal potansiyelimizi, zihin merkezi bilişsel potansiyelimizi ve içgüdü (fizik) merkezi eylemsel-hareketsel potansiyelimizi yönetir.

Karar verme süreçlerinde üç potansiyelden en çok kullandığımız baskın potansiyelimizi, genellikle kararsızlık durumunda kullandığımız yardımcı potansiyelimizi ve verilen karara uyan çekinik potansiyelimizi oluşturur. Özel yaşamımız ve profesyonel yaşamımızda bu potansiyelleri kullanma düzeyimiz farklılık gösterebilir.

Enneagram tipimizin olduğu merkez en çok kullandığımız merkezdir ve bu merkez bizim baskın (karar veren) potansiyelimizi oluşturur.

Eylemsel Potansiyel:

İçgüdü (Fizik) Merkezi tarafından yönetilir.  Var olduğunu, varlığının güvende olduğunu hissetmek ve hayatın varoluşunu keşfetmek ister. Temel fonksiyonu yapmaktır. Eylemsel potansiyelli insanlar, duyuya dayalı olarak nesneleri haz ve acı dualitesiyle (ikilem) betimleyip haz verene yaklaşmak acı verenden uzaklaşmak isterler. Eylemsel potansiyelimiz varlık, güç, güçsüzlük, öfke, korku, haz, yeme, içme ve cinselliğe dayalı zevkler ile sevgi üretir. Şimdiki zamana odaklı çalışır. Eylemsel potansiyel kontrole ve sistematik aksiyona yoğunlaşır.

Duygusal Potansiyel:

Duygu Merkezi tarafından yönetilir. Değerli olduğunu, değerini koruduğunu hissetmek ve hayatın değerleri keşfetmek ister. Temel fonksiyonu istemektir (arzulamak). Duygusal potansiyelli insanlar arzuya dayalı olarak nesneleri sevgi ve nefret dualitesiyle (ikilem) betimleyip sevilenlere yaklaşmak, nefret edilenden uzaklaşmak isterler. Eylemsel potansiyelimiz, his, ilişki, değersizlik hissi, sitem, dram, ödüle dayalı romantik zevkler ile sevgi üretir. Geçmiş zaman odaklı çalışır. Duygusal potansiyel insan ilişkilerine ve insanların gözündeki imaja yoğunlaşır.

Bilişsel Potansiyel:

Zihin merkezi taradından yönetilir. Anlamlı olduğunu, anlamını koruduğunu hissetmek ve hayatın anlamını keşfetmek ister. Temel fonksiyonu bilmektir. Bilişsel potansiyelli insanlar, üşünceye dayalı olarak nesneleri iyi ve kötü dualitesiyle (ikilem) betimleyip iyi olanı elde etmek kötü olanı terk etmek isterler. Bilişsel potansiyelimiz, anlam, bilgi, anlamsızlık, özgüvensizlik, kaygı, agresiflik, felsefi zevkler ile platonik sevgi üretir. Gelecek zamana odaklı çalışır.  Bilişsel potansiyel geleceği güvenli kılacak strateji ve kaynaklara yoğunlaşır.

Enneagram kişilik tiplerinin genel yapıları şöyledir: 

Tip 1 Mükemmeliyetçi eleştirmen: Birler ilkeli, amaçlı ve kontrollü, kusursuzluk peşinde koşan eleştirel, gerçekçi, dikkatli ve prensiplidir. Yüksek ideallerine ulaşana kadar mücadele ederler.

Tip 2 Sitemkar yardımsever: İkiler cömert, kendini göstermeyi seven, insanları memnun etmeye çalışan, talepkar ve baskı kuran tiplerdir. İnsanları kendine bağlayana kadar mücadele ederler.

Tip 3 Başarılı imajör: Üçler ortama ve duruma uyan, hırslı, imaj meraklısı, işkolik, rekabetçi, yüzeysel, aceleci ve başarı odaklı tiplerdir. İşlerini bitirip en önde olana kadar mücadele ederler.

Tip 4 Özgün traji-romantik: Dörtler canlı ifade gücü olan, etkileyici, romantik, saklayıcı, elitist, değişken ruh halli, kıskanç ve estetiği önemseyen tiplerdir. Sıradışı olan fikirlerini gerçekleştirene kadar mücadele ederler.

Tip 5  Ketum araştırmacı: Beşler yenilikçi, analitik, objektif, mesafeli, serinkanlı, kışkırtıcı, entellektüel ve ketum tiplerdir. Gelecekte ihtiyaç olabilecek kaynakları biriktirene kadar mücadele ederler.

Tip 6 Sadık sorgulayıcı: Altılar güvenilir, kendini adayan, savunmacı, şüpheci tedbirli ve sorgulayıcı tiplerdir. Güvenilir bir gelecek inşa etmek için mücadele ederler.

Tip 7 Ehli keyf maceraperest: Yediler kendiliğinden davranan, çok yönlü, dikkati çabuk dağılan, aşırıya kaçabilen, eğlenceli ve dağınık tiplerdir. Geleceği keyifli kılacak alternatifleri deneyimlemek için mücadele ederler.

Tip 8 Meydan okuyan reis: Sekizler özgüven sahibi, kararlı, hükmedici, yüzleşme eğilimli, dobra, baskın ve sorumluluk almaya istekli tiplerdir. Çevresinde güçlü ve etkili olmak için mücadele ederler.

Tip 9 Uzlaşmacı diplomat: Dokuzlar hoşgörülü, uyumlu, destekleyici, kopuk, inatçı, garantici, temkinli ve çatışmadan kaçınan tiplerdir. Sorunsuz ve huzurlu bir yaşam için pasif mücadele içindedirler.